KURT İSMAİL HAKKI PAŞA
Diyarbakır ve Erzurum valiliği yapmış Osmanlı ordusunda görev almış Karslı Kürt İsmail Paşa… kaynaklara kurt İsmail Paşa olarak geçmiş bazı kaynaklar kurt lakabını kendisine Diyarbakırlıların verdiğini yazar, kimi kaynaklarda kurt kelimesi Kürt kelimesi anılmasın diye bilinçli yerleştirildi denir.
Kars Kürtlerinden Xatunoğlu ailesi mensubu Kürt İsmail hakkı paşa Diyarbakır da görevini layıkıyla yapmış iz bırakarak şehrimizden ayrılmıştır. 1868/1875 yılları arasında.
O dönemde Diyarbakır da göçmen aşiretler mevcut olup bunlar yerleşik ahaliye zarar verip devleti tanımıyorlardı. Kurt İsmail paşayı ıslah ve iskânı sağlaması için görevlendirmişlerdir.
Vilayet sınırları içerisinde bulunan bakran, rüştükân, şeyhdudan ve daha birçok aşireti belli bölgelere çekip oralarda evler yapılmasını sağlayıp yaylalara gitmelerini yasaklamıştır.
İşi isyana vardırıp eşkıyalığa başlayan bir takım aşiretlerin karşısında valiliği bir kenara bırakıp asker postuna bürünerek, Musul Hamam Ali mevkiinde eşkıya ile çarpıştığını Dersaadet’e gönderdiği telgraf da yazar.
Diyarbakır’daki görevi sırasında bir matbaa kurarak, vilayetin resmî gazetesi olan Diyarbekir Gazetesi'ni çıkarmaya başladı. Ayrıca her yıl salname hazırlatmıştır.
İsmail paşa bir gün şehri gezerken çay önündeki hülleleri görür ve sorar,
“Bunlar nedir”? bostanlara dadanan hırsızlara karşı bir nevi bekçi kulübeleri olduğunu söylerler. “Benim buraya vali olarak atandığımı hırsızlar duymadı mı? Hemen yıkın bu hülleleri. Kimin neyi çalınırsa bana gelsin bundan sonra”.
Üç beş vakit sonra biri Kürt İsmail Paşa ya gelir ve der ki; “benim patlıcanlarım çalındı”. Vali gece elinde bir avuç iğne ile bostana girer. İki taraftan patlıcanları iğneler. Sonraki günlerde adamın kalan patlıcanları da çalınır. Durumdan haberdar edilen vali sebze haline gider elinde bıçakla önüne gelen patlıcanı yarmaya başlar.
Çalınan patlıcanlar bulunur hırsız da yakalanır…
Birçok yeni sıbyan ve rüşdiye mektepleri açarak, Diyar Bekir’de eğitim görmüş insan sayısının artırılmasına hizmet etti.
Sur dışındaki (Seyrantepe yolunda) ilk yapı olan Kurdoğlu kışlasını yine kendisi yaptırmıştır. Diyarbakır eşrafından yardım alarak. Hazine arazisi üzerinden devletin bir kuruşunu harcamadan kışlalar yaptırmıştır.
Zirai alanda daha çok verim alınması için yeni su kanalları açtırmıştır. Bir vali düşünün eğitimden, tarıma, asayişten, ticarete her alanda şehir için çalışsın. Güzel ve erdemli olan ne varsa eski de kalmış gibi.
Ayrıca cami evrak mahzenini, ıslahhaneyi, zaptiye koğuşunu, burçlu hapishanesi gibi yerleri kendisi yaptırmıştır.
İsmail hakkı paşa Diyarbakır valiliğinden sonra Erzurum valiliğine atanır. Ardından da tarihler 1877’yi gösterdiğinde (rus) 93 harbine katılır. Önce Anadolu ordu komutanı sonra 4. Ordu komutanı görevleriyle.
Kafkas Cephesinde Kürt Lider Şeyh Ubeytullah'ın Kampı İle İsmail Paşa Komutasındaki Ordunun Iğdır Yakınlarındaki Kampında, Iğdır Önlerinde Kürt Başıbozuklar ile Rus Kuvvetleri Arasında çıkan Çatışmalarda ve daha birçok çatışmayı başarıyla yönetmiştir.
Rus araştırmacısı Aviryanov “Osmanlı-Rus ve İran Savaşlarında Kürtler” adlı çalışmasında 1877-78 savaşında bir Türk generalinin komutası altına girmek istemediklerini ve Kürtlerin katılımını sağlamak için “Kürt asılı olduğu için İsmail Paşa’yı getirdiklerini” yazıyor.
Ruhu şad olsun İsmail hakkı Paşa’nın…
