Şanlıurfa'nın Harran ilçesinde yapılan çalışmalar sonucunda dünyanın ilk üniversitesinin Harran Üniversitesi tescillendi.
Harran Ören Yeri'nde Prof. Dr. Mehmet Önal Başkanlığında Harran Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü kazı ekibi tarafından 2021 yılında Harran Ulu Cami'nin yaklaşık 50 metre kuzeyinde yapılan arkeolojik kazılarda bir medreseye rastlanmıştı. Kısmen meydana çıkarılan medresenin açık avlulu ve çift katlı medreseler grubuna girdiği görüldü. Çalışmalarda medresenin anıtsal kapısı, koridoru ve sığ havuzlu kuyusu tamamen, oldukça düzgün taş döşeli avlusu, avlu merkezindeki platformu, avlu etrafındaki revakı, revaka açılan tonozlu dikdörtgen odaları, eyvanı, mescidi ve öğrenci odaları kısmen gün ışığına çıkarıldı.
İbn Şeddat ve diğer kaynaklardan Harran'da Orta Çağ'da Nureddin Mahmûd, Hacı Naam Hanım, Şemseddin Şakîr (Şukayr), Şemseddin Ebû Muhammed b. Selâme el-Attâr ve Muhammed b. el-Hadır b. Muhammed el-Harrani medreselerinin olduğu bilinmektedir. Araştırmacılar ise Battani, Sabit Bin Kurra, İbni Teymiyye, Yunus et-Tabîb el-Harrânî vb. yüzlerce bilim adamlarının Harranlı olduğunu ifade etmektedir. Bazı araştırmacılar bu eğitimi Harran Okulu düzeyinde değerlendirip "Harran Okulu, Harran'da yetişen yüzlerce bilim adamının eğitim gördüğü tıp, astronomi ve felsefe okulları, mabetler ve özel mekanlar ile medreselerinin tamamını kapsamaktadır." demektedir.
İLK ÜNİVERSİTE
Harran medreseleri özellikle milattan sonra 8 ve 9'uncu yüzyıllarda da antik dünyanın felsefi mirasını İslam dünyasına aktardı. Harran medreselerinde eğitim görmek için diğer şehirlerden hoca ve öğrenciler geldi. Harran'dan Endülüs'e ulaşan bilim adamları (Yunus et-Tabîb el-Harrânî (ö. 268/881), Ahmed b. Vasîf (ö.365/975, göz doktoru) ve kitaplar, Endülüs'ün bilim ışığına katkı sağladı.
Harran'da tıp okulu kurulup, hastaneler inşa edildi. Tıbbi ilaçlar yapılıp çarşılarda satışa sunuldu. İcat edilen küresel usturlap ve hassas teraziler diğer şehirlere de ihraç edildi. Damıtmanın kullanımıyla esansiyel sıvılar, yağlar elde edilerek çarşıların miskçi dükkanlarında yerini aldı. Harranlı bilim adamlarının görüşleri çeşitli İslâm âlimlerini ve akımlarını etkiledi. Harran'daki Hermetik düşünce de dönemin düşünürlerini etkiledi. Harranlı bilim adamları Harran, Rakka, Bağdat (Beyt'ül Hikme), Şam, Halep ve Endülüs medreselerinde hocalık yaptı. Harranlı bilim adamlarınn çevirileri ve kendi yazdıkları kitaplar anılan medreselerde ders kitabı olarak okutuldu.
Harran'da yapılan çalışmalar değerlendirildiğinde, Harran Ulu Cami ve çevresinde eğitim-öğretim kurumlarının yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. Bilim adamlarının gerek el yazması bilimsel kitapları gerekse icatlarıyla Endülüs'e kadar derin izler bırakmış olan Harran'da özellikle M.S. 717-1272 yılları arasında oluşan kurumsal eğitim-öğretim yapısı M.S. 9.-10 yüzyıllarda zirveye ulaştı.
Günümüzde Harran'da bu kurumsal yapılardan birisi olan medrese, ders verilen eyvanlarıyla, öğrenci odalarıyla, avlusuyla ve mescidiyle gün ışığına çıkarken Dünya'nın İlk Üniversitesi olarak da adlandırılan Harran'daki eğitim-öğretim yapısı da tescillenmiş oldu.
Kaynak: Diyarbakır Söz