Rusya-Ukrayna Savaşı'ndan en çok etkilenen bölgelerin başında Orta Asya geliyor. Orta Asya ülkeleri bağımsızlıkları sonrasında Rusya’nın önderliğinde oluşturulan Bağımsız Devletler Topluluğu, Bağımsız Devletler Topluluğu Serbest Ticaret Bölgesi, Avrasya Ekonomik Birliği, Şanghay İşbirliği Örgütü, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü gibi birçok siyasi, ekonomik, askeri birliğin esas üyesi durumunda.
Savaşın başlamasından sonraki süreçte Rusya’ya uygulanan yaptırımlarla birlikte başta yazılım uzmanları, sanatçılar, e-ticaret yapanlar, Rusya’daki özgürlük ortamının iyice daraldığından şikayet edenler, savaşın risklerinden çekinenler başta olmak üzere binlerce insan Rusya’dan Orta Asya’ya göç etti.
Rusya ile bölge ülkelerinin kurduğu iş birliği örgütlerindeki politikaların büyük oranda Rusya tarafından belirlendiği görülüyor. Dolayısıyla bölge ülkelerinin dış ilişkilerine de bunun yansıdığı söylenebilir. Bu iş birliklerinde Rusya’nın uyguladığı politikaları, bölge ülkeleri için suni engellerin ve sınırlamaların oluşmasına, çok vektörlü ilişkilerin daralmasına, denge politikalarının ortadan kalkmasına sebep oluyor. Aleksandr Dugin gibi stratejistlerin ortaya koyduğu stratejiler ile Putin’in SSCB tarzı bir birlik inşa etme yolunda geliştirdiği politikalarına son yıllarda entegre ettiği güç kullanımı, 1991 sonrası kurulan devletlerde ciddi bir tedirginlik oluşturuyor.
Orta Asya ülkeleri Rusya’yı desteklemedi
Rusya ile başta Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü başta olmak üzere birçok ortak kuruluşta bulunmalarına rağmen Orta Asya devletlerinin hemen hiçbiri, resmi bir dille Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini desteklemedi. Ayrıca Rusya’nın bağımsız devletler olarak kabul ettiği Luhansk ve Donetsk bölgeleri ile Kırım’ın herhangi bir statüsünü de tanımadılar. Bu ülkelerdeki Rus diasporasının desteğinde Rusya lehinde küçük çaplı gösteriler yapıldıysa da bölge halkları Rusya’nın bu saldırısını büyük bir tepki ve endişeyle karşıladı.
Orta Asya ülkeleri için Rusya ve belli oranda da Ukrayna en büyük enerji, gıda ve emtia üreticilerinden biri konumunda bulunuyor.
Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan gibi enerji ihraç eden ülkeler, Rusya ile iş birliği halinde olduklarından dolayı Rusya’ya yapılan yaptırımların kendi ülkelerine de uygulanması ihtimalinin bile çok ciddi krizlere yol açacağını görüyorlar. Bunun yanında Avrupa Birliği ve ABD’den bu ülkelere aktarılan fonların kesilmesinin de ciddi sıkıntılar oluşturacağı açık. Aslında 2014 yılından beri Rusya’ya uygulanan yaptırımlardan Kazakistan başta olmak üzere bölge ülkeleri etkilenmeye devam ediyor. Rusya, Güney Osetya, Abhazya ve daha sonra da Kırım’ı işgal ettiğinde ortak iş birliği örgütlerindeki ülkelere, bu bölgelerin statülerinin tanınmasıyla ilgili baskılar yapmış ancak Rusya’nın bu girişimleri başarısız kalmıştı. Bu sefer bölge ülkeleri Ukrayna’daki duruma baştan tavırlarını koydular.
Binlerce kişi Rusya’dan Orta Asya’ya gitti
Savaşın başlamasından sonraki süreçte Rusya’ya uygulanan yaptırımlarla birlikte başta yazılım uzmanları, sanatçılar, e-ticaret yapanlar, Rusya’daki özgürlük ortamının iyice daraldığından şikayet edenler, savaşın risklerinden çekinenler başta olmak üzere binlerce insan Rusya’dan Orta Asya’ya göç etti.
Rusya’daki arama motorlarında uçak bileti aramalarına bakıldığında ilk sırayı Türkiye’nin, ardından Özbekistan, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Gürcistan’ın yer aldığı görülüyor. Rusların Orta Asya’daki ülkeleri tercih etmesinde Rusça anlaşabilecekleri ve sistemini bildikleri bir coğrafya olması faktörünün etkili olduğu söylenebilir. Sadece Taşkent’e 5 bin civarında yazılım uzmanının göç ettiği ifade ediliyor. Genel olarak bölge ülkelerine giden nitelikli göçmenlerin sayısının 150 binden fazla olduğu biliniyor.
Savaşın Orta Asya’ya ekonomik etkileri
Rusya Federasyonu 2021 yılı resmi verilerine göre ülkede Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan’dan yaklaşık 7,8 milyon göçmen işçi kaydı yapılmış. Bunların 4,5 milyonu Özbekistan’dan, 2,4 milyonu Tacikistan’dan ve yaklaşık 1 milyonu Kırgızistan’dan. Yine Türkmenistan ve Kazakistan’dan da kayda değer oranda gelen göçmen işçiler var. 2021 yılında Rusya’daki Özbek işçiler ülkelerine 4 milyar dolar, Kırgız işçiler 2,7 milyar dolar, Tacik işçiler 1,3 milyar dolar para havale sistemleri üzerinden para havalesi yaptılar. Bununla birlikte elden para aktarımının bu meblağlardan çok daha fazla olduğu ifade ediliyor. İşçilerin ülkelerine gönderdikleri bu dövizlerin her geçen yıl arttığı görülüyor. Tacikistanlı işçilerin gönderdiği dövizler ülkelerinin gayrisafi yurtiçi hasılasının yüzde 30’unu, Kırgızistanlı işçilerinki yüzde 28’ini, Özbekistanlı işçilerinki ise yüzde 11,6’sını teşkil ediyor.
Savaş süreciyle birlikte ortaya çıkan kriz dalgasıyla, bölge ülkelerinin para birimleri hızlı bir değer kaybına uğradı. Bölgenin en güçlü ekonomisine sahip olan ve Rusya ile 2021 yılında 21 milyar dolarlık ticaret hacmi bulunan Kazakistan’da tengenin hızla değer kaybetmesi ve agresif kur dalgalanmaları üzerine Merkez Bankası piyasaya aralıklarla 500 milyon dolar civarında döviz sürdü.
Takip eden günlerde Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan gibi diğer bölge ülkeleri de aynı yola başvurdu. Bölge ülkelerindeki kur istikrarsızlığı, savaş sürdüğü müddetçe devam edecektir. Bu durum da fiyatları, enflasyonu, sosyal ve siyasi istikrarı olumsuz etkileyecektir.
Rusya ile Kazakistan’ın ticaret hacmi 21 milyar dolar, Özbekistan’ın 7,5 milyar dolar, Kırgızistan’ın 2,5 milyar dolar, Tacikistan’ın 1,3 milyar dolar, Türkmenistan’ın 5 yüz milyon dolar civarında. Bu ticaret rakamlarında Rusya’nın bölge ülkelerine ihracatı yüzde 70 ve üzeri durumda. Dolayısıyla bölge ülkeleri Rusya için büyük bir pazar teşkil ediyor.
Gıda, enerji ve emtia fiyatları arttı
Rus ekonomisi her geçen gün ciddi bir şekilde zayıflıyor. Rusya’da ekonomi ne kadar kötüleşirse şüphesiz ki Rusya ile ekonomik birlik içerisinde bulunan Orta Asya ülkelerinin de ekonomisi o kadar kötüleşecektir. Bunun için bölge ülkeleri alternatif ticari ilişkiler geliştirme yollarını arayacaktır.
Orta Asya ülkeleri için Rusya ve belli oranda da Ukrayna en büyük enerji, gıda ve emtia üreticilerinden biri konumunda bulunuyor. Savaşın başlamasından sonra tedarik zincirinde oluşan kopmalardan kaynaklı bölge ülkelerinin Rusya’dan aldığı ürünlerin fiyatları hızla arttı. Bu artış diğer ürünlerin de fiyat artışını tetikledi. Dolayısıyla savaşın başlamasıyla bölge ülkeleri gelişmelerden çok ciddi bir şekilde etkilenmeye başladı. Rusya’dan alınan benzin ve doğal gaz fiyatları günden güne artıyor.
Bölgedeki ülkeler endişeli
Kazakistan’daki olaylar sonrası ülkede oluşan stratejik kırılganlık ve siyasi dengelerdeki değişimle Kazak diplomasisi, Kremlin’i rahatsız etmeden bekle-gör taktiğiyle süreci takip ediyor. Aslında bölge ülkelerinin hemen tamamı şu anda endişeyle bu yolu izliyor. Rusya’nın Ukrayna savaşındaki başarısı şüphesiz ki bölge ülkelerinin hiçbirinin gerçek anlamda çıkarına bir durum oluşturmayacaktır. Rusya’nın Ukrayna’da başarı elde etmesi Orta Asya üzerindeki tesirini artırırken daha baskın politikalar izlemesinin de yolunu açacaktır.
Rusya’nın işgal faaliyetlerinin başarısızlığı ise eski Sovyet bölgelerindeki devletlerarası ilişkilerde yeni oluşumlara yol açabilir. Uzun vadede bunun etkileri görülecektir. Rusya’nın önderliğinde kurulan organizasyonların varlığı, faaliyetleri ve etkisi sorgulanabilir. Aslında Rusya’nın Ukrayna’yı işgal girişimi bütün bölge ülkeleri tarafından asla tasvip edilmemekle birlikte bugüne kadar Rusya’nın savaştaki başarısızlığı Sovyet döneminin yenilmez, güçlü Rus ordusu imajını ve liderlik rolünü de zayıflattı. Bütün bunlarla birlikte Rusya’nın bölgedeki baskın rolü devam edecektir ve kısa vadede bu ülkelerin Rusya ile ilişkilerinde radikal değişimler olmayacaktır.
Bütün bu süreçler Orta Asya ülkelerinin uzun vadede kendi aralarında bir entegrasyon süreci geliştirmeleri ve birbirleriyle olan ilişkilerini daha da güçlendirmeleri gerektiğini ortaya koyuyor.
Ukrayna’da AN-26 kargo uçağı düştü
Ukrayna'da Zaporijya Bölge İdaresi, AN-26 kargo uçağının düşmesi sonucu 1 kişinin öldüğünü, 2 kişinin yaralandığını bildirdi.
Ukrayna'da Zaporijya Bölge İdaresinden yapılan açıklamada, Zaporijya yakınlarında düşen AN-26 kargo uçağının Ukrayna'ya ait olduğu ve kazada ilk belirlemelere göre 1 kişinin öldüğü, 2 kişinin yaralandığı belirtildi.
Uçaktaki mürettebatın kaç kişiden oluştuğunun araştırıldığı ifade edildiği açıklamada, kesinleşmeyen ilk bilgilere göre, uçağın bir elektrik direğine çarpması sonucu motorunun alev aldığı aktarıldı.
Kaynak: Diyarbakır Söz
